دربار پادشاهی عربستان با اشاره به اینکه امروز سلمان بن عبدالعزیز به مرخصی خارج از کشور می رود، از سپرده شدن اوضاع به محمد بن سلمان در غیاب وی خبر داد. در همین راستا، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که این مسأله سرآغاز و مقدمه انتقال قدرت از ملک سلمان به فرزندش محمد سلمان است؛ فرایندی که از مدت ها پیش آغاز شده و اکنون وارد فاز نهایی خود در زمینه انتقال قدرت شده است.

به گزارش «تابناک»؛ این درحالی است که روزنامه رای الیوم در مطلبی نوشت: کسانی که از مسائل پنهانی قصر پادشاهی در عربستان سعودی با خبر هستند، احتمال کناره گیری ملک سلمان بن عبدالعزیز از تخت سلطنت به نفع پسرش محمد بن سلمان در فاصله زمانی که از پنج ماه فراتر نخواهد رفت، بعید نمی دانند.

ساختارشکنی در انتقال قدرت

نظام پادشاهی حاکم بر عربستان سعودی، تاکنون بحران‌های متعددی را پشت‌ سر گذاشته است، کودتای فیصل بن عبدالعزیز پادشاه سوم سعودی‌ها علیه برادر بزرگتر خود، سعود بن عبدالعزیز ـ که نخستین پادشاه بعد از پدر بود ـ و یا ترور فیصل بن عبدالعزیز به دست برادرزاده خود فیصل بن مساعد بحران‌هایی است که از ابتدای پادشاهی سعودی‌ها بر شبه جزیره عربستان به دنبال این خاندان بوده است. سعودی‌ها در سال‌های اخیر هم روزگار بدون هیاهویی را پشت ‌سر نگذاشته‌‌اند؛ بحرانی که اکنون آنها با آن روبه رو هستند، انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد حکومت سعودی است.

لازم به یادآوری است که قدرت در عربستان طی وصیت ملک عبدالعزیز آل‎سعود، مؤسس خاندان سعودی بین پسران وی دست به دست می‌شد؛ اما با گذشت 74 سال از مرگ ملک عبدالعزیز، ملک سلمان مسیری متفاوت در پیش گرفت، و با عبور از اصل جانشینی فرزندان عبدالعزیز، زمینه را برای قدرت‌یابی نسل دوم خاندان سعودی فراهم کرد.

در این چهارچوب ملک سلمان در دو سال گذشته در چندین مرحله دست به تغییر آرایش قدرت در مناصب مختلف قدرت در عربستان زد و با تسویه حساب خانوادگی، مدعیان قدرت را از مصادر امور برکنار و وابستگان خود را منصوب کرد.

یکی از مهمترین تغییرات در یازدهم اردیبهشت 1394 و تنها چهار ماه از مرگ «ملک عبدالله بن عبدالعزیز» روی داد که طی آن، ملک سلمان با صدور فرامینی، دست به تغییرات اساسی در ساختار سیاسی زد. در این میان، مهمترین تغییر، برکناری برادرش «مقرن بن عبدالعزیز» از ولیعهدی و نائب‌‌رئیسی شورای وزیران و انتصاب «محمد بن نایف» به ولیعهدی و فرزندش «محمد بن سلمان» به جانشینی ولیعهد بود.

ملک سلمان در مراحل بعدی نیز به تغییرات هدفمند در ساختار قدرت ادامه داد؛ اما سرانجام فرمان برکناری محمد بن نایف نشان داد که هدف اصلی وی در عبور از وصیت مؤسس آل سعود، موروثی کردن قدرت و انتقال مستقیم آن به فرزندش محمد بوده است.

بنابراین، در شرایطی که تا پیش از این پادشاهان سعودی از میان پسران عبدالعزیز بن سعود انتخاب می‌شدند، با آغاز پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز این رسم کنار گذاشته شد. او نخست کوچکترین برادرش مقرن بن عبدالعزیز را از ولایت عهدی کنار گذاشت و به جای او، برادرزاده‌اش محمد بن نایف آل‌سعود را به ولیعهدی انتخاب کرد؛ انتخابی که از ابتدا بسیاری معتقد بودند، فضاسازی ملک سلمان برای جانشینی فرزندش محمد بن سلمان به جای او به عنوان پادشاه بعدی عربستان سعودی است.

در این چهارچوب، محمد بن نایف، شاهزاده ذی‎نفوذ سعودی به رغم سوابق طولانی در وزارت کشور و ارتباطات نزدیک خارجی از جمله با آمریکا برکنار شد و ملک سلمان 31 ساله که تنها از زمان پدر وارد ردیف اول قدرت در پادشاهی سعودی شد، به جانشینی رسید و اکنون نیز همه اختیارات در غیاب پادشاه عربستان که قصد مسافرت دارد به او واگذار شد؛ مسأله ای که چیزی جز زمینه سازی برای انتقال قدرت نمی تواند باشد و به نظر می رسد، به زودی باید شاهد بر تخت نشستن محمد سلمان باشیم.

ملک سلمان و همراهان نزدیکش در این فاصله، فقط به نظارت بر کارهای ولیعهد و کادر همراه او بسنده کرده و  یا در برخی موارد، توصیه هایی نیز می دهند و به این ترتیب، محمد بن سلمان در ماه اوت تا پایان سپتامبر عملا پادشاه عربستان سعودی خواهد بود و این مدت به مثابه آزمونی است تا ملک سلمان بتواند زمان دقیق اعلام کناره گیری از تحت سلطنت به نفع پسرش را نهایی کند.

واگرایی در درون خاندان آل سعود

هرچند فرآیند ولیعهد شدن محمد بن سلمان بدون خونریزی و به آرامی انجام شد، جابجایی به علل مختلف می تواند، زمینه واگرایی و اختلاف در درون خاندان آل سعود را فراهم کند.

نخست اینکه همانطور که گفته شد، ولیعهدی و سپس پادشاه شدن محمد بن سلمان به منزله پایان قدرت فرزندان عبدالعزیز و آغاز دوران قدرت فرزندان سلمان است. در همین خصوص، خانم «الن والد» در تحلیل خود که در سایت forbess منتشر شد، نوشت: «ملک  سلمان هفتمین پسر عبدالعزیز بود که قدرت را در عربستان از آن خود کرد. در حالی که طبق وصیت عبدالعزیز قدرت باید تا زمانی که فرزندان عبدالعزیز زنده هستند، از برادر به برادر منتقل شود، اکنون ولایتعهدی محمد بن سلمان به معنای پایان پادشاهی فرزندان عبدالعزیز و آغاز دوران پادشاهی فرزندان سلمان خواهد بود.»

دوم آنکه؛ با توجه به اینکه محمد بن سلمان، تنها 33 سال دارد و در صورتی که در نظر گرفته شود وی نیز مانند فرزندان عبدالعزیز حتی بیش از 80 سال عمر خواهد کرد، این به آن معناست که محمد بن سلمان تا حدود پنج دهه دیگر قدرت را در اختیار خواهد داشت. محمد بن سلمان اکنون نه تنها عنوان جوان ترین وزیر دفاع عربستان و نخستین فرزند پادشاه که به مقام ولیعهدی می رسد بلکه در صورت پادشاه شدن نیز عنوان جوان ترین پادشاه و همچنین نخستین نواده عبدالعزیز را ـ که به مقام پادشاهی می رسد ـ نیز آن خود می کند. اینها، اما موضوعاتی نیستند که دیگر نوادگان عبدالعزیز به سادگی آن را بپذیرند.

در همین زمینه، «استفان کالین» و «ویلیام مکلین» در مطلبی که برای رویترز نوشتند، عنوان کردند که «رشد سریع محمد بن سلمان در ساختار قدرت عربستان، احتمالاً سبب شدت گرفتن اختلاف ها در خاندان سعودی و غیرقابل پیش بینی تر شدن سیاست در عربستان سعودی خواهد شد.»

نکته پایانی این تحلیل این است که فرآیند ولیعهد شدن محمد بن سلمان، بیش از هر چیز، بیانگر «چرخش معیوب، ناقص و پیشامدرن انتقال قدرت در عربستان سعودی» است.